Połóg

Podstawowe informacje

Po trudach ciąży i porodu, jako szczęśliwa mama stajesz się położnicą, czyli kobietą w połogu. Połóg z łac. puerperium to okres około 6-8 tygodni po porodzie, w którym cofają się wszystkie zmiany w Twoim organizmie, do których doszło podczas ciąży i porodu.
Pod koniec połogu, czyli pomiędzy 6 a 8 tygodniem powinnaś udać się do lekarza ginekologa, aby ocenić stan Twoich narządów rodnych a także stan zagojenia rany po nacięciu krocza lub rany po cięciu cesarskim (jeżeli takie zabiegi miały miejsce). W pierwszych dniach połogu możesz czuć się zmęczona i podekscytowana jednocześnie. Pamiętaj, aby odpoczywać kiedy poczujesz zmęczenie i prosić o pomoc w różnych czynnościach, gdy przekraczają one Twoje możliwość lub gdy ich wykonanie sprawia Ci trudność. Bezpośrednio po porodzie możesz mieć podkrążone oczy, małe pęknięte naczynka w oczach, na policzkach, na szyi i klatce piersiowej. W wyniku dużego wysiłku, jakim niewątpliwie był poród, Twoja miednica może być obolała, zauważysz trudności przy głębokim oddychaniu, wrażliwość w okolicy kości ogonowej. To wszystko pojawia się, jako wynik silnego parcia. Możesz być rozdrażniona i wyczerpana, zwłaszcza gdy poród był trudny.
Możesz mieć zmiany nastroju i poczucie pewnej nierealności. Badania naukowe pokazują, że najczęstszymi problemami, z którymi borykają się kobiety podczas pierwszych dni połogu są ból krocza i rany po cieciu cesarskim, ból obkurczającego się mięśnia macicy, smutek, lęk, przemęczenie, niedobór snu, a także nierzadko problemy z karmieniem piersią. Jest tych mało radosnych sytuacji jak widać wiele, ale nie samymi przykrymi momentami i bólem „usłany” jest połóg. U młodej mamy pojawia się i rozwija bardzo mocno instynkt macierzyński i ogromna radość z pojawienia się dziecka. I te pozytywne uczucia, pozwalają łagodnie przejść trudny czas połogu. Wielu trudom połogu można zapobiec lub je zminimalizować, ale trzeba wiedzieć jak i kiedy wdrożyć właściwe działanie. Dlatego też zacznijmy od początku.
opracowanie: Dr n.med. Beata Naworska kierownik zakładu Propedeutyki Położnictwa, Wydział Opieki Zdrowotnej ŚUM, mgr położnictwa Magdalena Jagieła

Zmiany w organizmie po porodzie

Cofanie się zmian ciążowych dotyczy zmian rysów Twojej twarzy, zmniejszają się przebarwienia rozstępów, które podczas ciąży pojawiły się na Twojej skórze. W ciągu 6 tygodni połogu dochodzi do stanu sprzed ciąży zarówno narządów rodnych jak i innych narządów Twojego ciała, których działanie i umiejscowienie uległo zmianie podczas wzrastającej macicy. Do nich należy:

  • pęcherz moczowy,
  • jelita,
  • mięśnie dna miednicy,
  • mięśnie powłok brzusznych.

Bezpośrednio po porodzie stracisz na wadze około 5 kg, co przypada na masę dziecka, łożyska i wód płodowych. Na utratę reszty kilogramów musisz poczekać jeszcze około 2-3 miesięcy, gdy zapasy ciążowe zostaną spalone w wyniku powrotu do pełnej aktywności, a także spożytkowane na utrzymanie laktacji .

W czasie połogu dochodzi również do zmian w Twoich narządach rozrodczych. Najważniejszym aspektem jest prawidłowe obkurczanie się mięśnia macicy, która każdego dnia po porodzie znajduje się o szerokość jednego palca poniżej pępka. W taki sposób po 10 dniach połogu znajduje się pod spojeniem łonowym i przestaje być wyczuwalna w badaniu przez powłoki brzuszne. Inwolucja macicy może być odczuwalna przez Ciebie w postaci dolegliwości bólowych i skurczy w dole brzucha. Z medycznego punktu widzenia skurcze macicy są bardzo potrzebne, aby po pierwsze zamknąć otwarte po odklejeniu łożyska naczynia krwionośne a także aby skrócić włókna mięśniowe, rozciągnięte podczas ciąży. Widocznym objawem obkurczania mięśnia macicy będą również odchody połogowe, czyli krwawienie z dróg rodnych, obecne już od pierwszych chwil po porodzie.

Nasilenie skurczów mięśnia macicy odczuwać będziesz z pewnością podczas karmienia dziecka piersią, ponieważ drażnienie brodawki piersiowej wyzwala bardzo dużą ilość oksytocyny. Hormon ten z kolei wywołuje skurcz mięśnia macicy. W przypadku, gdy ból brzucha doskwiera Ci bardzo, możesz zastosować doustny środek przeciwbólowy (np. Paracetamol 500mg). Pod wpływem skurczów macica swój stan sprzed ciąży osiąga 6 tygodni po porodzie ważąc 50-70g. Wraz z inwolucją (obkurczaniem się) mięśnia macicy postępuje zamykanie kanału szyjki macicy i zmniejsza się rozciągniecie pochwy, która po 3 tygodniach wraca do stanu sprzed ciąży.

Krwawienie z dróg rodnych w pierwszych dniach połogu będzie bardzo nasilone, jednak z każdym kolejnym dniem ilość krwi będzie się zmniejszać i będzie również zmieniało się jej zabarwienie. W pierwszych dniach po porodzie podczas wstawania z łóżka mogą pojawić się skrzepy krwi wypadające z dróg rodnych, nie denerwuj się tym! To normalne, że krew, która spłynęła z macicy do pochwy i tam skrzepła, pod wpływem grawitacji wydostaje się na zewnątrz już pod postacią skrzepów. W poniższej tabelce przedstawione zostały informacje o zabarwieniu odchodów połogowych.

Okres połogu Barwa Określenie
1, 2,3 doba Krwistoczerwone Lochia rubra, cruenta
Koniec 1. tygodnia Brunatnokrwiste Lochia fusca
Koniec 2. tygodnia Brudnożółte Lochia flava
Koniec 3. tygodnia Szarobiałe Lochia alba
Koniec 4. tygodnia Zanik odchodów

Źródło: Dudenhausen J.W. tłum: Powolny K. Położnictwo praktyczne i operacje położnicze. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL; 2010 s.419

Pamiętaj! Krew połogowa jest bardzo zakaźna, opuszcza jamę macicy, przepływając przez niejałowe środowisko pochwy, zawierać może duże ilości różnych patogenów. Przy każdej (częstej) zmianie podpasek myj ręce. Pamiętaj o tym szczególnie, gdy po zmianie wkładki chcesz nakarmić dziecko, zmienić mu pieluszkę lub je poprzytulać.

opracowanie: Dr n.med. Beata Naworska kierownik zakładu Propedeutyki Położnictwa, Wydział Opieki Zdrowotnej ŚUM, mgr położnictwa Magdalena Jagieła

Dolegliwości w połogu

Ból w okolicy krocza – po nacięciu lub pęknięciu i szyciu krocza przez około 7 do 10 dni mogą pojawić się ból i dyskomfort. W czasie, gdy krocze goi się, bardzo ważne jest zachowanie właściwej higieny, aby uniknąć infekcji która z pewnością wydłuży czas gojenia się rany oraz zwiększy dolegliwości bólowe.

  • W czasie połogu pamiętaj o częstym myciu rąk
  • Często zmieniaj podpaski, zrezygnuj z używania tamponów, noś przewiewną bieliznę, najlepiej jednorazową bawełniana (szczególnie w pierwszych dniach połogu)
  • Usuwaj podpaskę ruchem od przodu ku tyłowi, by w ten sposób uniknąć przenoszenia drobnoustrojów z okolicy odbytu na ranę krocza i w okolicę przedsionka pochwy;
  • Pamiętaj, aby nie siadać na sedesie w publicznej (również szpitalnej) toalecie.
  • Podmywaj się po każdym skorzystaniu z toalety. Do pielęgnacji krocza stosuj łagodne środki myjące, nie zawierające dużej ilości środków zapachowych. Najlepsze będą preparaty przeznaczone do pielęgnacji krocza po porodzie, które można kupić w aptece. Jeżeli stosujesz mydełko w kostce, zwróć uwagę, czy nie pojawiają się przykre dolegliwości związane ze świądem i pieczeniem w pochwie. Mydełka w kostce (nawet te najdelikatniejsze) mają odczyn zasadowy i mogą zakłócać naturalną równowagę pochwy. Możesz wykonywać nasiadówki z wywaru ziołowego (kora dębu, korzeń żywokostu, liście pokrzywy)
  • Osuszaj okolice rany papierowymi ręcznikami lub chłodnym powietrzem z suszarki;
  • Leżąc w łóżku odsłoń ranę krocza świeży dostęp powietrza wysuszy ranę i przyśpieszy jej gojenie. Zdejmij bieliznę i podłóż podpaskę pod pośladki – to zapewni dostęp powietrza do rany.
  • Jeżeli masz kłopot z siedzeniem, ulgę może przynieść dmuchane kółko pływackie dla dzieci, jednak staraj się częściej polegiwać i odpoczywać w pozycji leżącej.
  • Już od następnego dnia po porodzie postaraj się wykonywać ćwiczenia Kegla. Przyspieszają gojenie się rany (pobudzając krążenie) i poprawiają sprawność mięśni. Nie martw się, gdy zauważysz, ze nie masz czucia w okolicy krocza to normalne – minie z czasem;

Pamiętaj! W wyniku gojenia się rany około 4-5 doby możesz poczuć w okolicy rany swędzenie i wrażenie ciągnięcia szwów. Po toalecie okolicy krocza, delikatnym osuszeniu posmaruj kroczę maścią nagietkową lub zastosuj żel z probiotykiem przeznaczony do tego celu, aby złagodzić dolegliwości i usunąć dyskomfort.

Małe problemy z oddawaniem moczu – pierwszy raz po 8 godzinach od porodu będziesz musiała oddać mocz. Zasygnalizuje Ci tę konieczność położna i spróbuje to osiągnąć nawet w sytuacji, gdy nie będziesz czuła parcia na mocz. Oddawanie moczu po porodzie może sprawiać trudności z powodu obrzęków i otarć w okolicy cewki moczowej.

W pierwszej kolejności położna pomoże Ci wstać do toalety i puści lekkim strumieniem wodę z kranu – jeżeli nie zadziała, zaproponuje kąpiel pod prysznicem – to prawie zawsze działa. W sytuacji, gdy okaże się, że Twój strach i blokada przed oddaniem moczu jest zbyt duża, położna będzie musiała wykonać cewnikowanie pęcherza moczowego, aby opróżnić, przepełniony już z pewnością, pęcherz moczowy. Gdy już pierwszy raz będziesz miała za sobą, potrzeba korzystania z toalety z pewnością wzrośnie, ponieważ będzie zmniejszała się fizjologicznie ilość Twojego osocza, będą zmniejszały się obrzęki z czasu ciąży a tym samy zwiększy się ilość produkowanego przez Twoje nerki moczu. Opróżniaj wtedy często pęcherz moczowy, ułatwi to z jednej strony obkurczanie macicy a z drugiej zapobiegnie wystąpieniu infekcji dróg moczowych.

Niewielki kłopot z wypróżnieniem – na myśl o pójściu do toalety, aby oddać stolec, często pojawia się obawa o stan krocza, czy szwy podczas parcia się nie rozejdą. Nie czekaj z tym długo. Powstrzymanie naturalnej potrzeby wypróżnienia zwiększa problemy z oddaniem stolca, doprowadzając w efekcie do zaparć. Pij dużo płynów, jedz pełnoziarniste pieczywo i produkty zawierające błonnik. Dla pewności, ze szwy krocza nie ulegną pęknięciu podczas wypróżniani możesz przytrzymać miejsce nacięcia podpaską;

Pojawić się mogą żylaki odbytu – są one następstwem zastoju krwi w żyłach miednicy małej jeszcze w ciąży oraz ucisku główki dziecka wywieranego na odbytnicę w czasie porodu. Żyły wokół mięśni zwieracza odbytu stają się obrzmiałe. Okolica odbytu boli, swędzi i piecze. Ulgę mogą przynieść okłady z lodu, natomiast proces leczenia zapoczątkuje zastosowanie maści lub czopków doodbytniczych. Polecane preparaty to Procto-glivenol w czopkach lub Posterisan w postaci maści. Pamiętaj, aby maść za pomocą specjalnego aplikatura wprowadzić również do odbytu aż za zwieracz odbytu. Wtedy dopiero zaczyna się proces gojenia żylaków.

Będziesz bardzo obficie się pocić – przez pierwsze dni połogu organizm pozbywa się nadmiaru płynów nagromadzonych w czasie ciąży. W ciągu dnia i w nocy będziesz się pocić więcej niż zwykle. Zapach Twojego potu będzie bardziej intensywny niż zwykle. Dlatego pamiętaj o codziennym prysznicu i toalecie całego ciała. Częściej też, w miarę potrzeb zmieniaj bieliznę osobista i pościelową. Wszystko wróci do normy po osiągnięciu równowagi hormonalnej przez Twój organizm.

Stan ciąży i przebytego porodu, używanie niewłaściwych produktów pielęgnacyjnych do higieny krocza może wpłynąć na zaburzenie równowagi biocenozy pochwy, czyli równowagi pomiędzy bakteriami pożytecznymi i chorobotwórczymi dla stanu zdrowia pochwy a tym samym szyjki macicy i jamy macicy. Rozwój niekorzystnej flory bakteryjnej może być przyczyną wystąpienia stanu zapalnego pochwy. W powrocie do zdrowia i do przywrócenia prawidłowej biocenozy pochwy mogą okazać się bardzo skuteczne „przyjazne” bakterie czyli tzw. probiotyki. Czym są probiotyki? Probiotyki to żywe drobnoustroje, które podane w odpowiedniej ilości wywierają korzystny wpływ na zdrowie gospodarza. Probiotyki stosowane miejscowo w postaci żelu pomagają pozbyć się dyskomfortu wywołanego uczuciem suchości, podrażnia, łagodzi podrażnienia intymnych części ciała, wskazuje działanie łagodząco-kojące. Preparaty doustne pomagają przywrócić fizjologiczne kwaśne pH pochwy, zapobiegając tym samym rozwojowi chorobotwórczych bakterii i patogenów. Jednak nie każdy probiotyki sprawdzi siew tej roli. Z badan wynika, że w zależności od strefy klimatycznej, w której kobiety mieszkają występuje u nich zróżnicowana flora bakteryjna. I tylko te żywe drobnoustroje, które fizjologicznie występują w danej strefie klimatyczne u kobiet są w stanie przywrócić i utrzymać równowagę flory bakteryjnej środowiska pochwy. Dlatego też, zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego istotne jest, aby składniki preparatu odpowiadały naturalnej florze populacji kobiet mieszkających w Polsce. Wydaje się słusznym wyborem dla Polek, taki probiotyki ginekologiczny, który zawiera kompleks 3 szczepów pałeczek LactobacillusL.acidophilus – w tym L. gasperi (35%), L. fermentum (30%), Lplantarum (30%). Dobranie prawidłowego probiotyki ginekologicznego, jest pierwszym krokiem w kierunku utrzymania zdrowia Twoich dróg rodnych.

opracowanie: Dr n.med. Beata Naworska kierownik zakładu Propedeutyki Położnictwa, Wydział Opieki Zdrowotnej ŚUM, mgr położnictwa Magdalena Jagieła

Emocje po porodzie i podczas połogu

Emocje dla kobiety są sprawą bardzo istotną niezależnie od jej wieku i okresu rozrodczego. Jednak stan połogu jest dla kobiety niesamowicie wyjątkowy również w tej kwestii. Wraz z porodem łożyska spada ilość hormonów łożyskowych wahaniami pozostałych hormonów (estrogenów, progesterony prolaktyny). W pierwszych dniach po porodzie Twój organizm musi nauczyć się na nowo „nie być” w ciąży, rozpoczyna się laktacja i masz ogromną ilość złości i agresji związanej z aktem porodu. Cała ta mieszanka wybuchowa powoduje, że stajesz się płaczliwa, bardziej wrażliwa, w jednej minucie szczęśliwa z powodu posiadania dziecka w drugiej przerażona tym, jak dasz sobie radę jako matka. Taki stan nazwany jest Baby Blues, czyli przygnębieniem poporodowym lub czasowym obniżeniem nastroju. Stan wahania emocji i nastrojów jest stanem jak najbardziej normalnym, nie wymaga leczenia a przy pomocy i wyrozumiałości rodziny minie bez śladu do 2-3 tygodni po porodzie.

Pamiętaj! Baby Blues dotyka prawie 85% kobiet w pierwszych 2-3 tygodniach po porodzie. Powiedz o tym swojej rodzinie, musza być przygotowani na Twoje zmienne emocje. Zrób zapas chusteczek higienicznych – łzy szczęścia i smutku będą płynęły często!

opracowanie: Dr n.med. Beata Naworska kierownik zakładu Propedeutyki Położnictwa, Wydział Opieki Zdrowotnej ŚUM, mgr położnictwa Magdalena Jagieła

Niepokojące objawy podczas połogu

Połóg i typowe dolegliwości z nim związane możemy zaliczyć do stanu fizjologicznego. Jednak czasem fizjologia zmienia się w stan, w którym niezbędna może okazać się wizyta położnej, doradcy laktacyjnego lub lekarza ginekologa-położnika. Do sytuacji które powinny zwiększyć czujność Twoją i Twojej rodziny należy:

  • Wzrost temperatury ciała powyżej 380C – może być objawem zakażenia połogowego, związanego z wtargnięciem drobnoustrojów chorobotwórczych do ran poporodowych (miejsce położyskowe w macicy, rana krocza i po cięciu cesarskim) oraz do dróg moczowych. Drobnoustroje, które wywołują zakażenia połogowe to: Escherichia coli, Klebsiella, Proteus, Pseudomonas, gronkowce, paciorkowce grupy A, B, BacteroidesClostridiumPeptostreptococcus. Drobnoustroje te mogą pochodzić zarówno z flory fizjologicznej Twojej skóry (droga endogenna) lub mogą być drobnoustrojami obcymi, np. z flory szpitalnej (droga egzogenna). Leczenie polega na podaniu zgodnego antybiogramem antybiotyku i odbudowaniu prawidłowej flory bakteryjnej Twojego organizmu, poprzez np. stosowanie probiotyków
  • Ból piersi w jednym ograniczonym miejscu, przebiegający z gorączką – tzw. połogowe zapalenie piersi (mastitis puerperalis). Zapalenie to wywołane jest najczęściej przez gronkowca złocistego hemolizującego, paciorkowce, pałeczkę okrężnicy, Proteus, które wnikają do piersi poprzez uszkodzoną brodawkę sutkową. Badania hiszpańskich naukowców z 2010 r. donoszą, że przyjmowanie probiotyków L.fermentum łącznie z odpowiednim antybiotykiem skracają czas leczenia zapalenia piersi oraz zapobiegają nawrotom tej infekcji.
  • Zatrzymanie krwawienia z dróg rodnych w pierwszych dniach połogu – zatrzymanie krwawienia w pierwszych dniach połogu może oznaczać przedwczesne zamkniecie szyjki macicy, które uniemożliwia wypływ krwi z jamy macicy. Taka sytuacja grozi rozwojem infekcji wewnątrzmacicznej. Czasami wraz z zatrzymaniem krwawienia pojawia się gorączka i wysypka na ciele – takie objawy sugerują, ze infekcja się już rozwinęła. Natychmiast zasięgnij pomocy lekarza ginekologa-położnika.
  • Nagle pojawiające się masywne krwawienie z dróg rodnych – może być oznaką pozostawienia resztek łożyskowych w jamie macicy i wymaga ich usunięta, aby macica mogła prawidłowo się obkurczać i zamykać światło naczyń macicznych. Niezwłocznie udaj się do lekarza w celu weryfikacji Twojego stanu zdrowia.
  • Brak zainteresowania dzieckiem i niechęć do „bycia mamą” – tej sytuacji sama niestety nie zauważysz, tutaj musi być czujna Twoja rodzina. Dość często mylona jest ze stanem Baby Blues, który jest fizjologią. Depresja poporodowa jest stanem, który zdarza się rzadko, ale niestety jak się już zdarzy często jest bagatelizowana lub nierozpoznana we właściwym czasie. Według badań medycznych dotyka od 14-20% kobiet, pojawia się zaraz po porodzie i trwać może do 12 miesięcy po nim lub nawet dłużej. O depresji Twoja rodzina może pomyśleć, kiedy mówisz, ze „nic Ci się nie chce”, czujesz się „przybita i zdołowana”, nie odczuwasz przyjemności z opieki nad dzieckiem (a nawet niechęć), boisz się tego, jak Twoje życie będzie wyglądać dalej, masz poczucie tego, że sobie nie radzisz ze sobą i z dzieckiem, źle sypiasz, tracisz na wadze (lub tyjesz), nic cię nie cieszy. Depresję poporodową należy leczyć, dlatego też Twój partner powinien jak najszybciej poszukać pomocy psychologa.

opracowanie: Dr n.med. Beata Naworska kierownik zakładu Propedeutyki Położnictwa, Wydział Opieki Zdrowotnej ŚUM, mgr położnictwa Magdalena Jagieła

Aktywność fizyczna w połogu

W czasie połogu zaleca się dużo odpoczynku, ale pamiętaj, zbyt wiele odpoczywając opóźniasz powrót do formy sprzed porodu. Aktywność fizyczna powinna być dostosowana do twojego stanu zdrowia, samopoczucia i do aktywności sprzed porodu. Jeżeli przed porodem i ciążą byłaś zawsze aktywna fizycznie, Twój powrót do ćwiczeń będzie przebiegał łatwiej. Ale jeżeli nie należałaś do kobiet aktywnie ćwiczących, nie rozpoczynaj zmiany stylu życia w czasie połogu! Wykonywanie ćwiczeń przyśpiesz odnowę tkanek, pozytywnie stymuluje układ krążenia i układ mięśniowy, przez co poprawia Twoje samopoczucie. Pierwszymi ćwiczeniami powinny być ćwiczenia mięśni dna miednicy, potocznie zwane ćwiczeniami Kegla (zaciskaj mięśnie tak, jakbyś chciała zatrzymać strumień moczu i ostrą biegunkę). W pierwszych dniach połogu staraj się ćwiczyć w pozycji leżącej na plecach i brzuchu. W drugim tygodniu po porodzie siłami natury możesz rozpocząć ćwiczenia mięśni brzucha. Jeżeli jesteś po cięciu cesarskim z ćwiczeniami skierowanymi na ujędrnienie mięśni brzucha poczekaj do zakończenia połogu. Niezależnie od rodzaju porodu do aktywności sportowej grupowej: w fitness klubach, na basenie możesz powrócić po zakończeniu połogu i kontrolnej wizycie u lekarza ginekologa.

Pamiętaj! Za radą fizjoterapeutów unikaj pasów poporodowych, które ściągają nadmiar tkanki w okolicy brzusznej lecz rozleniwiają mięśnie. Lepszy efekt osiągniesz, wykonując ćwiczenia izometryczne mięśni brzucha (napinać i rozluźniać mięśnie brzucha). Pasy poporodowe mogą być wskazane dla kobiet otyłych lub z chorobami kręgosłupa lędźwiowego.

opracowanie: Dr n.med. Beata Naworska kierownik zakładu Propedeutyki Położnictwa, Wydział Opieki Zdrowotnej ŚUM, mgr położnictwa Magdalena Jagieła